Atari ST/TT i Falcon
Och! Moja ulubiona konstrukcja! I znowu komputer Atari ST poznałem dzięki koledze Mariuszowi, notabene mojemu, jak się z czasem okazała, technologicznemu, w owym czasie, oknu na świat. To u niego miałem przyjemność zetknąć się z pierwszą gra telewizyjną, później z pierwszym komputerem ZX Spectrum, liznąć trochę świata IBM PC, poprzez zabawę, chyba w „Alley Cat” na Amstradzie 1512 (ach te kolorowe dyskietki systemowe), a w końcu to on pierwszy pokazał, ba nawet pozwolił dotknąć i się pobawić, 16-to bitowym Atari 520ST wraz ze stacją ST314 (a może to była ST354?). To chyba był rok 1987, może 1988. Dzięki temu impulsowi, za moment, i ja zmieniłem Atari 65XE na Atari 1040STFM. Oczywiście korzystałem z TV jako monitora. Ten sprzęt był u mnie ok. 1,5 roku. Dorosłem, zmieniły się moje potrzeby i z własnym(!) komputerem pożegnałem się… na 5 lat… A w między czasie, zająłem się bardziej PC, niż Atari ST czy Amigą. U mnie także klony PC wyparły inny sprzęt.
Moja kolekcja modeli serii Atari ST
Model | Zestaw | ID |
ATARI 260ST | Atari 260ST BOX | |
ATARI 520STFM | Atari 520STFM, 512kB RAM, FDD, mysz, komplet FDD i innstrukcji, BOX | ATA/ST/520/001 |
ATARI 520STE | Atari 520STE, 512kB RAM, FDD, mysz, instrukcja, BOX | ATA/ST/520/002 |
ATARI MEGA ST2 z Megafile 30 | Atari MEGA ST2, 2MB RAM, FDD, HDD 30MB Megafile 30, instrukcje, mysz, BOX | ATA/ST/MEGA/001 |
ATARI MEGA STE | AtariMEGA STE, 4MB RAM, FDD, HDD 40MB, mysz | |
ATARI ST BOOK | AtariST BOOK wraz z zasilaczem |
Historia powstania ST
W lipcu 1984 roku Jack Tramiel przejmuje dział komputerowy Atari i zmienia jego nazwę na Atari Corporation. Pomysł wprowadzenia na rynek komputera 16-bitowego zagościł w głowie Jacka Tramiela jeszcze w okresie, gdy był szefem Commodore. Co znamienne, w Atari nie istniał jakikolwiek projekt związany z komputerem 16-bitowym przed przybyciem Tramiela. Już wcześniej Jack podjął stosowne kroki zakładając mała firmę o nazwie Tramiel Technology Ltd. i stopniowo zaczął ściągać ludzi ze świata IT, głównie zaś z Commodore. Cel miał jeden, stworzenie nowego, masowego komputera w konkurencyjnej cenie. Po przejęciu Atari posiadał już stosowne zaplecze.
W międzyczasie na placu boju pojawił się projekt Amigi, na czele z Jay Minerem, twórcą chipów do Atari 2600. Amiga współpracowała w tym czasie z Atari, rozwijając chipset o nazwie Lorraine. To Amigę, zbudowaną w oparciu o Lorraine, brano początkowo brano pod uwagę, jako platforme nowego sprzętu 16-to bitowego. Negocjacje między firmami się przeciągały, a Tramiel, będący przekonany o swojej wygranej, nie przyjął warunków Amigi. Niespodziewanie do akcji włączyło się Commodore i Amiga, wraz z prototypem komputera, stała się jego częścią.
Atari czas uciekał bardzo szybko, a każdy nowy dzień liczono w milonach strat. Dodatkową presje wytworzyło Apple wraz z premierą 16-to bitowego MacIntosha. Jack zdecydował, że stworzy własny projekt, wykorzystujący jak najwięcej dostępnych na rynku komponentów elektronicznych.
Nowy zespół odpowiedzialny za projekt nowego komputera wiedział co chce osiągnąć. System operacyjny miał być graficzny, okienkowy, z dobrą grafiką, dźwiękiem, zaopatrzony w porty MIDI, a całość zbudowana w technologi 16/32 bity. Zakładano wyposażenie sprzętu w mikroprocesor National Semiconductor 32016 lub 32032. Jak się okazało, oba procesory były poza zasięgiem głównie ze względu na cenę. Dlatego zdecydowano się na Motorolę 68000 co okazało się, w perspektywie czasu, dobrą decyzja, zwłaszcza, że w produktach National Semiconductor wykryto wady konstrukcyjne.
Podczas, gdy sprzętowo komputer był gotowy, Atari rozpoczęło poszukiwania systemu operacyjnego. Zastanawiano się nad stworzeniem portu dla Atari ST z Microsoft Windows, ale czas dostawy oszacowano na 2 lata. Zainteresowano się więc produktem Digital Research, znanym pod projektową nazwą Cristal – późniejszy GEM (Graphical Environment Manager). Pracownicy Atari spędzili w siedzibie Digital Research cztery miesiące, z czego większość poświęcili na przepisanie wersji GEM z procesorów PC 8086 na kod dla Motoroli 68000. Było to bardzo pracowite zadanie, zwłaszcza, że Digital Research ciągle poprawiał swój podstawowy kod.
W styczniu 1985 roku, zaledwie po pięciu miesiącach od rozpoczęcia prac, podczas targów Consumer Electronics Show w Las Vegas, obok 8-bitowych komputerów Atari linii XE, znalazły się dwa modele komputerów 16-bitowych – Atari 130ST (128kB RAM) i Atari 520ST (512kB RAM). Prezentacja ich była ogromnym zaskoczeniem dla branży. Atari ogłosiło ceny – model 130ST wyceniono na 400 USD (Atari 65XE kosztowało 120 USD), natomiast model 520ST na 600 USD. Nową stylistykę z ST, za która był odpowiedzialny Ira Velinsky, zastosowano także do komputerów rodziny XE. Komputery seri ST mogły pracować z monitorem monochromatycznym Hi-Res o rozdzielczości 640×400 lub kolorowym, w dwóch trybach: Low-Res 320×200 z 16 kolorami z palety 512 kolorów, lub Midium-Res. czyli w rozdzielczości 640×200 z 4 kolorami z palety 512. Później rozpoczęto produkcję modelu z oznaczeniem M, który umożliwiał podłączenie komputera do telewizora. Pierwsze komputery ST mogły współpracować z zewnętrznymi napędami dyskietek single-side: model ST354 o pojemności 360kB lub/i double-side: model ST314 o pojemności 720kB. Amiga zadebiutowała 6 miesięcy później po tym wydarzeniu.
Mimo sukcesu przed zespołem ST nadal było dużo pracy… by dokończyć system do czasu uruchomienia jego produkcji. Pierwszą ważną decyzją było, czy zostać przy GEMDOS czy przy CP/M-68K. Ten drugi kusił swoim standardem, zaś pierwszy świeżością i wzornictwem na MS-DOS. Wybrano GEMDOS i dzięki temu napędy ST mogą odczytywać dyski IBM PC.
W czerwcu rozpoczęły się dostawy modelu ST. Znalazł on zastosowanie nie tylko w rozrywce, ale też w poważnych zadaniach, w tym poligrafii (głównie dzięki wysokiej rozdzielczości monitora SM124), czy też muzyce. Komputerów z rodziny ST używał Mike Olfield, Jean Michel Jarre, Madonna, Eurythmics, Fatboy Slim, Czesław Niemen i wiele innych gwiazd. Sprzedaż Atari ST bardzo szybko rosła i w połączeniu ze sprzedażą Atari XE uratowała firmę przed upadkiem. Współpraca Atari z dostawcami i dystrybutorami elektroniki nie układała się dobrze. Natomiast współpraca z developerami była idealna. Wiosną producent dostarczył swoje komputery producentom oprogramowania. Spowodowało to wysyp programów dla Atari ST, deklasując tym samym konkurentów i przysparzając nowych klientów firmie.
W 1986 roku premierę ma model 1040STF, który jako pierwszy posiada standardową pamięć wielkości 1MB i cenę poniżej 1 USD za 1kB pamięci. W jednej obudowie umieszczono komputer wraz z napędem 720kB, dzięki temu zredukowano gąszcz kabli. Stacja dysków znalazła sie po prawej stronie maszyny, a wcześniej tam umieszczone porty joysticków przeniesiono na spód obudowy. Podobny lifting przeszło także Atari 520ST, sprzedawane w podobnej obudowie jak 1040STF otrzymało także F przy nazwie, zachowując swoją pierworodną ilość pamięci RAM, czyli 512kB.
Reakcja Atari na komputer Commodore Amiga 1000 była spokojna, głównie dzięki popularność Atari oraz szybkiemu rozwojowi oprogramowania. Mimo to, inżynierowie Atari przeanalizowali Amigę 1000 i stwierdzili, że radzi sobie ona lepiej z przetwarzaniem grafiki dzięki układowi Blitter, który wspomagał układ graficzny i procesor komputera w operacjach przenoszenia danych. W styczniu 1987 roku podczas targów CES w Las Vegas, Atari zaprezentowało swoje nowe dziecko, mające stanowić konkurencję dla desktopowej Amigi 1000 – Atari MEGA ST. Posiadał on już własny Blitter, 2MB lub 4MB pamięci RAM (wersja 1MB pojawiła się później), umieszczony był w stylowej obudowie desktop, oraz posiadał zewnętrzną klawiaturę. Do zestawu można było dołączyć zewnętrzny dysk twardy SH204 o pojemności 20MB, oraz drukarkę laserową SML804 – nie posiadała ona własnego procesora ani pamięci RAM, czerpiąc zasoby do pracy z komputera. TOS nie był systemem wielozadaniowym (multitasking), przez co, podczas pracy drukarki komputer się zatrzymywał.
Model ST był u szczytu swojej popularności. Mimo, iż Jack Tarimel osiągnął bardzo dużo od przejęcia Atari to ciągle można było rozwijać sprzedaż, zwłaszcza w USA. Atari ST bardzo dobrze sprzedawało się w Europie, zwłaszcza w Niemczech i Wielkiej Brytanii, ale w USA sprzedaż była nadal mniejsza niż się spodziewano. Sytuacji nie zmieniło też powstanie lini MEGA ST, sprzedawanego w komplecie z drukarką laserową i dyskiem twardym.
W roku 1989 pojawiają się modele 520STE i 1040STE. Literka E oznaczała wersję rozszerzona (enhanced) ST, zwłaszcza w zakresie możliwości graficznych i wyposażonych w nową wersję systemu operacyjnego. Rozszerzono paletę kolorów do 4096, przy nie zmienionych trybach graficznych. Dodano Blitter, przyśpieszając operacje w pamięci. Zmieniono także układ odpowiedzialny za dźwięk. Dodano również podstawki pod pamięci SIMM przez co rozbudowa pamięci stawała się łatwiejsza. Zmiany były pozytywne ale powodowały, iż nie całe oprogramowanie ze starszych modeli było zgodne. Mało też powstało wersji na nowy model sygnowane opisem STE. Ostatnią maszyną z seri STE była Mega STE w szarej, nowej obudowie, znanej później również z modelu Atari TT. Mega STE posiadało szybszą szynę danych 16MHz, możliwość dodania koprocesora M68881, nowy slot rozszerzeń VME i opcjonalny, wewnętrzny dysk twardy 3.5”. System operacyjny to nowy TOS 2.0, który zapewniał lepszą obsługę dysków twardych, posiadał test pamięci, umożliwiał współpracę z dyskietkami o pojemności 1.44MB.
W 1990 roku okazało się, że zarząd nie ma pomysłu na przyszłość i obecną wtedy dynamikę zmian na rynku komputerowym. Konstrukcja Atari ST był już przestarzała. Co więcej, wypuszczona w 1987 roku Amiga 500, królowała na rynku. Z kolei modele STE, choć atrakcyjne pod względem ceny, nie mogły konkurować z taniejącymi i coraz lepszymi klonami PC, a zwłaszcza z ich bogatą i różnorodną bazą oprogramowania. W tym samym roku Atari zdecydowało się na premierę modelu Atari TT. Zbudowany został on w oparciu o procesor Motorola 68030 (32-bity), poprawiono parametry graficzne, ulepszono dźwięk i dodano łatwą możliwością rozbudowy pamięci RAM. Mimo atrakcyjnej ceny, nie mogła ona przykryć wad konstrukcji i rynki profesjonalne powoli zaczynały się odwracać od Atari w stronę Apple. Atari rozpoczęło szybko przygotowywać premierę nowego, bardziej zaawansowanego technologicznie modelu komputera. Został on prawdziwą legendą a mowa o Atari Falcon. Komputer znajdował się w znanej z ST obudowie a jego sercem została Motorola 68030 (16MHz). Mimo iż procesor mógł obsłużyć pamięć 32-bitową to zdecydowano się użyć tańszych, 16-to bitowych. Wraz z tymi pracami w ofercie Atari pojawiają się klony PC, które nie były w stanie konkurować z azjatyckimi odpowiednikami. Była to tylko strata pieniędzy.
W maju 1992 roku Atari rozpoczyna produkcję Falcon 030, który określany był przez producenta, jako pierwszy komputer do tworzenia multimediów. Prasa zaczęła pisać pochlebne recenzje, developerzy rozpoczęli przygotowania do prac nad nowym oprogramowaniem, a użytkownicy przygotowywali się na zakup komputera. W między czasie Atari zmieniło swoją politykę marketingową, przerzucając działania reklamowe na partnerów dystrybucyjnych. Wynikało to z niewielkich zasobów finansowych firmy. Decyzja ta miała kluczowe znaczenie dla słabego marketingu Falcona. Kolejnym problemem była znikoma dostępność Falconów, gdyż błędy w produkcji zmusiły do wycofania wielkiej partii z rynku. Wykorzystała to skrupulatnie firma Commodore przy premierze maszyn Amiga 1200 i Amiga 600. Atari popada w coraz większe problemy finansowe, co powoduje wstrzymanie produkcji niektórych modeli Falcona. Choć producenci oprogramowania zaczynają sprzedawać pierwsze gry i programy użytkowe, kupno komputera ciągle jest ograniczone. Zmniejszająca się dostępność komputerów zaczyna też wynikać z problemów z dostawcami podzespołów, którzy przestają traktować Atari poważnie.
Rok później w maju 1993 roku rozpoczyna się agonia firmy. Atari zamyka niektóre przedstawicielstwa firmy. Amerykańscy dystrybutorzy tracą zainteresowanie jej produktami, tym bardziej, że rozpoczyna się bum komputerowy na klony PC, które zaczynają nadrabiać stratę w zakresie multimediów. Mimo tego, Atari zapowiedziało, iż w 1994 roku odbędzie się premiera Atari Falcon 040. Projekt został ukończony i przygotowany do produkcji, ale nigdy nie doczekał się rynkowego debiutu.
Specyfikacja techniczna modeli ATARI ST/TT i Falcon
260ST, 520ST, 1040STF | MEGA ST | 520STE, 1040STE | MEGA STE | Atari TT | Falcon | |
Zdjęcie | ||||||
Procesor | Motorola 68000 16-/32-bit CPU 8MHz, 16-bit data/32- bit internal/24-bit address | Motorola 68000 16-/32-bit CPU 8MHz, 16-bit data/32- bit internal/24-bit address | Motorola 68000 16-/32-bit CPU 8MHz, 16-bit data/32- bit internal/24-bit address | Motorola 68000 16-/32-bit CPU 16MHz, 16-bit data/32- bit internal/24-bit address | Motorola 68030, 32 MHz (system 16 MHz), koprocesor Motorola 68882 @ 32 MHz | : Motorola 68030, 16 MHz z MMU i 256 kB cache |
Pamieć RAM | 512kB, model 1040 1MB | 1, 2 lub 4MB | 512kB, model 1040 1MB (max. 4MB SIMM) | 1MB (max. 4MB SIMM) | 2MB (max. 256 MB) | 1MB (max. 14MB) |
Pamięć ROM | 192kB, pieerwsze modele 260ST na FDD | 192 kB | 192 później 256 kB | 192 później 256 kB | 512 kB | 512 kB |
Paleta kolorów | 512 | 512 | 4096 | 4096 | 4096 | 262144 |
Rozdzielczość i ilość kolorów | 320 × 200; 16 640 × 200; 4 640 × 400; mono | 320 × 200; 16 640 × 200; 4 640 × 400; mono | 320 × 200; 16 640 × 200; 4 640 × 400; mono | 320 × 200; 16 640 × 200; 4 640 × 400; mono | 320 × 200; 16 320 x 240; 256 640 x 200; 4 640 x 480; 16 640 x 400; mono 1280 x 960; TT mono | tryby z ST i dodatkowo: 640 x 480; 256 640 x 480; 65535 |
Dodatkowe układy | – | BLiTTER, zegar czasu rzeczywistego | BLiTTER, zegar, SHIFTER, DMA SOUND CHIP | BLiTTER, zegar, SHIFTER, DMA SOUND CHIP | TT SHIFTER, TT GLU, DMS, MCU | BLiTTER, VIDEL |
Układ dźwiękowy | Yamaha YM2149 | Yamaha YM2149 | National LMC 1992 | National LMC 1992 | National LMC 1992 | Yamaha Y3439-F |
Stacja dysków | zewnetrzna SF354 (360kB) lub SF314 (720kB), modele F wbudowana stacja 720kB | 720kB | 720kB | 720kB | 720kB, później 1.44MB | 1.44MB |
Złącza | TV (tylko modele M), MIDI, RS-232, Centronics, monitora, napędu dyskietek, DMA, kartridża, mysz, joystick | klawiatury (w niej mysz i joysticka), MIDI, RS-232, Centronics, monitora, napędu dyskietek, DMA, Mega Bus, kartridża | TV (tylko modele M), MIDI, RS-232, Centronics, monitora, napędu dyskietek, DMA, kartridża, mysz, joystick, stereo | klawiatury (w niej mysz i joysticka), MIDI, RS-232, Centronics, monitora, napędu dyskietek, DMA, SCSI, VME, kartridża, stereo | klawiatury (w niej mysz i joysticka), MIDI, 3xRS-232, Centronics, monitora VGA, napędu dyskietek, LAN, SCSI, VME, kartridża | IDE (wew.), SCSI-II, MIDI, 2xRS-232, Centronics, DSP, mysz, joystick, cartridge, LocalTalk |
Obudowa | zintegrowana | desktop (pizza box) | zintegrowana | desktop | desktop | zintegrowana |
Zasilacz | zewnetrzny, modele F wewnętrzny | wewnętrzny | wewnętrzny | wewnętrzny | wewnętrzny | wewnętrzny |
System | TOS 1.0 lub 1.2 (max. 2.0) | TOS 1.2 (max. 2.0) | TOS 1.6 (max. 2.0) | TOS 1.6 (max. 2.0) | TOS 3.0 | TOS 4.0 |
W sprzedaży | maj 1985 roku | wiosna 1987 | sierpień 1989 | 1991 | 1990 | 1992 |
Cena w dniu premiery USD | 799.99 (520ST z monitorem mono) | 995 (MEGA ST2) | 499 (520STE) | 1799 | 2995 | 799 |
Specyfikacja techniczna modeli przenośnych serii ATARI ST
Atari STacy | ST Book | |
Zdjęcie | ||
Procesor | Motorola 68000 16-/32-bit CPU 8MHz, 16-bit data/32- bit internal/24-bit address | Motorola 68000 16-/32-bit CPU 8MHz, 16-bit data/32- bit internal/24-bit address |
Pamieć RAM | 1, 2 lub 4MB | 1MB (max. 4MB) |
Pamięć ROM | 192kB | 512 kB |
Paleta kolorów | 512, wbudowany wyświetlacz LCD 10.4″ mono | wbudowany wyświetlacz LCD 10.4″ mono bez wyjścia zewnętrznego monitora |
Rozdzielczość i ilość kolorów | 320 × 200; 16 640 × 200; 4 640 × 400; mono | 640 × 400; mono |
Dodatkowe układy | BLiTTER, zegar, | BLiTTER, zegar czasu rzeczywistego |
Układ dźwiękowy | Yamaha YM2149 | Yamaha Y3439-F |
Stacja dysków i HDD | STacy: 1x 720kB STacy 2: 1x 720KB i 20MB HDD lub 2x 720kB Stacy 4: 720kB i 40MB HDD | opcja: zewnętrzna 720kB wbudowany HDD 2.5″ 40, 80 lub 120MB |
Złącza | klawiatura QWERTY 95 klawiszy z TrackBall, 2x joystick, RS-232, Centronics, zewnetrzny FDD, cartridge, DMA, MIDI, monitora | klawiatura QWERTY z VectorPad, zewnętrznej klawiatury i myszy, RS-232, Centronics, zewnetrzny FDD, modemu (wew.), IDE(wew.), MIDI, expansion port |
Waga | 2,35 kg | 1,9 kg |
Zasilacz | zewnetrzny | zewnetrzny |
System | TOS 1.4 | TOS 2.06 |
Ilość sprzedanych jednostek | ok. 35 tysięcy | 1000-1200 sztuk |
W sprzedaży | wrzesień 1989 | 1991 |
Cena w dniu premiery USD | 2299 (STacy) | 1999 (model HDD 40MB) |