Compaq i pierwszy klon PC oraz walka o rynek z IBM-em.
W moim wcześniejszym wpisie „To jak to z tym IBM PC i jego klonami było?” podałem co było przyczyną klonowania modelu komputera PC IBM-a oraz w jaki sposób firmy podchodziły do tego zagadnienia. Czas na kontynuację tematu, gdzie w głównej roli wystąpi… oczywiście Compaq i jego historia stworzenia pierwszego klona PC-ta. Więcej o historii samej firmy Compaq znajdziecie w innym moim wpisie Compaq.
W latach osiemdziesiątych Compaq był pierwszą firmą, która legalnie wyprodukowała, co prawda przenośną maszynę, ale kompatybilną z IBM. Rozwiązanie to powstało na granicy złamania prawa autorskiego. Własność intelektualna zawsze była przedmiotem gorącej debaty. W ciągu ostatnich lat jej koncepcje nadal się ścierają. Lata 80-te XX wieku były areną „bitew” między IBM i Compaq o komputery „sklonowane” i właśnie z własnością intelektualną w tle.
Mini historia powstania Compaqa
W latach 70-tych i 80-tych nastąpił ogromny boom na rynku komputerowym. Liderem był IBM, zwany też „BIG BLUE”. W tamtym okresie firmy komputerowe nie mogły uzgodnić wspólnej architektury, co oznaczało, że oprogramowanie przeznaczone na jeden model komputera nie działało na innym. Klasycznym przykładem jest oprogramowanie napisane dla Commodore 64, które nie uruchamia się na Atari 65XE, czy ZX Spectrum i vice versa. Problem ten dotyczył całego ówczesnego świata, chociaż pojawiały się próby unifikacji, na przykład w postaci wieloplatformowego systemu CP/M dla komputerów 8-bitowych. System ten można było uruchomić na Amstradzie CPC 6128, Commodore C128D, czy maszynach MSX. Jednak system ten nie był natywny a jego uruchomienie wymagało pewnego wysiłku.
Compaq zmienił wszystko, produkując komputer zgodny z komputerem IBM. Co prawda dotyczyło to świata PC, ale nadało główny kierunek rozwojowi całemu rynkowi komputerowego, prowadząc do obecnej unifikacji. Oznaczało to, że nagle pojawił się wybór: możesz kupić komputer renomowanej firmy IBM lub wybrać tańszą alternatywę dla tego samego oprogramowania! Dzięki temu Compaq stała się jedną z najszybciej rozwijających się firm wszech czasów, a w 1986 roku znalazł się na liście Fortune 500 – w rekordowym czasie czterech lat. Compaq był gigantem na rynku klonów IBM, dopóki nie został przejęty przez HP, w skutek wcześniejszych złych decyzji biznesowych.
Fatalne początki.
Firma Compaq został stworzona przez trzech pracowników Texas Instruments: Roda Caniona, Jima Harrisa i Billego Murto. Wszyscy trzej byli niezadowoleni z poprzedniej pracy, dlatego postanowili rozpocząć własną działalność. Co ciekawe, celem ich firmy nie było stworzenie giganta branży komputerowej, ale pragnienie posiadania firmy, w której pracowało by się w miłej atmosferze(!).
Kiedy trzej założyciele Compaq szukali swojego pomysłu na biznes zauważyli, że komputery IBM stają się coraz bardziej popularne. Jednocześnie w ręce im wpadł przenośny komputer angielskiej firmy Osborne 1, który miał potencjał, ale nie był kompatybilny z IBM-em. Rewolucyjnym pomysłem było stworzenie pierwszego przenośnego komputera kompatybilnego z IBM PC. Wkrótce zaprojektowali maszynę i uzyskali od inwestorów niezbędne środki.
Największym wyzwaniem była kompatybilność z IBM PC. Jak odtworzyć BIOS IBM-a bez naruszenia praw autorskich? Dlaczego BIOS był tak ważny?
Oprogramowanie działające na komputerach IBM PC ściśle współpracuje z BIOSem komputera. BIOS określa sposób, w jaki komputer łączy się ze sprzętem i obsługuje niezbędne połączenia, które może wykonywać oprogramowanie. (Tutaj można zobaczyć listę procedur przerwania systemu BIOS znalezionych na komputerach IBM).
Nie ma znaczenia, w jaki sposób BIOS wykonuje instrukcje. Liczy się tylko to, że wynik zadania jest zgodny z oczekiwaniami standardu IBM PC. Na przykład odczyt klawiatury PS/2 można wykonać za pomocą nieco zmienionej linii we/wy lub obsłużyć dedykowanym układem we/wy, a następnie wysłać do systemu BIOS – wynik końcowy jest taki sam.
Niektóre firmy, takie jak Eagle „odtworzyły” IBM BIOS, zapoznając się z instrukcjami IBM-a, aby zrozumieć jak przerwania działały a same zakodowane układy ROM, które przechowywały BIOS, zostały skopiowane. To było jawne naruszenie praw autorskich! IBM szybko proceder ukrócił! Istnieje jednak sposób obejścia tego problemu za pomocą techniki clean room (technika czystego pokoju).
Clean Room
Jeśli zapoznasz się z przerwaniami IBM-a lub z samym kodem BIOS, to nie możesz już legalnie tworzyć kopi BIOS, ponieważ będziesz korzystać z wiedzy uzyskanej wiedzy od IBM-a, które są chronione prawem autorskim. Jeśli jednak zbudujesz komputer kompatybilny z komputerami IBM PC, tworząc własny system BIOS, który będzie miał takie same dane wynikowe, ale nie znałeś wcześniej informacji IBM-a, nie naruszysz praw autorskich! Chodzi o to, że dany wynik można uzyskać używając różnych technik programowania – nie ma jednej drogi do uzyskaniu takie samego efektu. W ten sposób wykorzystały inne firmy, między innymi takie jak Compaq i Eagle (który musiał przerwać początkową produkcję z powodu naruszenia praw autorskich) i zaczęły produkować klony komputerów kompatybilne z IBM PC.
Compaq wysłał swojego inżyniera Garry’ego Stimaca do Dallas aby nabył podręczniki IBM-a. Kiedy dostał swoją kopię i zaczął ją czytać, okazało się, że miał duży problem. IBM umieścił w podręcznikach wszystkie informacje niezbędne do napisania BIOS-u zgodnego z IBM, co oznaczało, że Garry nie mógł już pisać kodu BIOS-u bez poważnych konsekwencji i potencjalnych działań prawnych. Dlatego utworzono zespół Clean Room, co oznacza, że kod BIOS-u został stworzony przez innych, którzy nie widzieli instrukcji IBM.
Po napisaniu wielu różnych elementów oprogramowania i sprawdzaniu go i wzrostem wiedzy zespołu, dlaczego niektóre programy uległy awarii, ostatecznie udało się uzyskać działający klon BIOS-u IBM-a. Był on w 95% zgodny z oprogramowaniem IBM i żadna inna firma, nie mogła się pochwalić lepszym wynikiem bez naruszenia praw autorskich, dopóki Phoenix Technologies nie zaczął sprzedawać swoich układów BIOS.
W końcu Compaq miał działającą maszynę i mógł wypuścili model komputera Compaq Portable, co nastąpiło w listopadzie 1982 roku. Compaq przewidywał sprzedaż tego modelu na poziomie 30 milionów dolarów. Ku ich zaskoczeniu, w pierwszym roku osiągnęli łączną sprzedaż w wysokości 111 milionów dolarów. Mimo, że IBM sprzedał 750 000 maszyn w tym samym roku, Compaq sprzedał swoich ponad 53 000 sztuk.
Z biegiem lat sprzedaż komputerów Compaq wystrzeliła jak fajerwerk i do 1985 r. notowano sprzedaż na poziomie 503 mln USD. IBM zaczął zdawać sobie sprawę, że traci swój udział w rynku w sektorze komputerów osobistych i zaczął opracowywać plany eliminacji konkurencji. Problem zwiększył się gdy dostrzeżono poważny problem: to samo oprogramowanie działało lepiej na klonach Compaq, niż na maszynach IBM-a.
Pierwszy atak nastąpił poprzez prawników IBM-a powołujących się na 9000 praw autorskich w nadziei, że Compaq złamał przynajmniej jedną. IBM miał szczęście, Compaq złamał jedno z praw. W wyniku negocjacji Compaq wynegocjował cenę i ostatecznie kupił od IBM-a prawa autorskie za 130 milionów dolarów. Nie wpłynęło to jednak na dalszy rozwój firmy.
W drugiej, desperackiej, próbie IBM podjął jedną z najgorszych decyzji biznesowych w historii komputerów – stworzył nowy standard, który nie był kompatybilny z oprogramowaniem dostępnym na rynku i to nawet jego własnej produkcji(!). Szacuje się, że w 1987 r. rynek oprogramowania dla IBM PC wart był 12 miliardów USD. Z programów korzystały zarówno firmy, jak i osoby prywatne. Klienci platformy PC zakładali, że ich oprogramowanie i pliki mogą być przenoszone z jednego komputera na drugi bez żadnych problemów. IBM chciał pozbyć się konkurencji i klonów PC, opracowując nową architekturę komputerów o nazwie Micro Channel Architecture. Oznaczałoby to, że oprogramowanie napisane dla komputerów opartych na MCA nie działałoby na komputerach IBM PC, a oprogramowanie IBM PC nie działałoby na komputerach IBM MCA. Wyglądało to jak kara dla użytkowników komputerów IBM PC, którzy kupili oprogramowanie do swoich maszyn i powodowało, że oprogramowanie o wartości 12 miliardów dolarów stało się zbędne.
IBM wypuścił na rynek system MCA, czyli Personal System II. Sprzedaż była dużą ze względu na udział IBM w rynku komputerowym. Konkurencja IBM-a stanęła nad krawędzią przepaści. Trzeba było działać szybko lub rozglądać się za innym biznesem. Dziewięć firm połączyło siły a były nimi Compaq, Zenith Data Systems, Tandy, HP, Olivetti, NEC, AST Research, Epson i WYSE. Stworzony przez nich „Gang of Nine” zaprezentował architekturę konkurencyjną dla MCA, czyli EISA (Extended Industry Standard Architecture). Była to rewolucja na rynku klonów PC, ponieważ rozszerzenie obecnej architektury ISA nie tylko poprawiło możliwości maszyn, ale także zachowana została wsteczna kompatybilność z oprogramowaniem dla starszych komputerów architektury IBM PC-AT. IBM przegrał bitwę o kompatybilność i ostatecznie wdrożył w swoich konstrukcjach architekturę PCI, rownocześnie z innymi producentami komputerów PC.
Losy Compaq
Compaq wyrósł na masowego dostawcę komputerów i do 1994 roku jego sprzedaż na rynku komputerów osobistych była większa niż IBM-a. W 2002 r. firma Compaq, ze względu na nie trafione decyzje biznesowe została przejęta przez HP. W tym samym czasie IBM przestał produkować komputery klasy PC.
Podsumowanie
Historia firmy Compaq i utworzenia EISA jest dziś aktualna, ponieważ w ciągu ostatnich dziesięcioleci własność intelektualna stała się jeszcze bardziej kontrowersyjna. W latach 80-tych i później, firmy tworzące klony PC kradły zyski oryginalnych projektantów. Gdyby firmy takie jak Compaq, nie produkowały klonów, IBM ostatecznie uzyskałoby pełną kontrolę nad rynkiem komputerów, minimalizując konkurencję. Mogłoby to wpłynąć na szybkość zmian na rynku komputerowym i postępie technologicznym.
Wojna o kompatybilność była również kluczowa dla firm komputerowych, ponieważ IBM oczekiwał opłat licencyjnych od producentów sprzętu AT i MCA, podczas gdy produkcja sprzętu dla architektury ISA, która stała się standardową architekturą branżową, nie wymagała licencji. Zwiększyło to konkurencję między firmami produkującymi sprzęt, wymagając różnorodności rozwiązań dostępnych dla tych maszyn.